حکم فراموشیفراموشی ، از یاد بردن است. ۱ - تعریففراموشی پاک شدن صورت علمی چیزی از حافظه و ناتوانی در یادآوری آن است. ۲ - احکام مرتبطاز احکام آن در همه ابواب فقهی؛ اعم از عبادات ، معاملات و غیر آن سخن گفته‌اند که در اینجا به احکام کلی آن اشاره می‌شود. ۲.۱ - در عباداتفراموشی از نه عذری است که سبب رفع تکلیف می‌شوند. فراموشی گاه حکم تکلیفی و وضعی؛ هردو را برمی‌دارد، مانند حرف زدن در نماز ، یا ترک جزئی از اجزای واجب غیر رکنی نماز از روی فراموشی و یا خوردن در حال روزه واجب معیّن، مانند روزه ماه رمضان از روی فراموشی که موجب بطلان نماز و روزه نمی‌شود. در حج نیز ارتکاب محرمات احرام جز صید از روی فراموشی موجب ثبوت کفّاره نیست؛ چنان که به نظر مشهور، کسی که در حج یا عمره ، احرام را فراموش کرده و پس از اتمام اعمال یادش آمده، عملش صحیح است و نیازی به اعاده آن نیست. فراموشی گاهی تنها حکم تکلیفی را برمی‌دارد و حکم وضعی باقی است، مانند فراموشی نماز عشا تا پایان وقت ادای آن که فراموش کننده مرتکب حرام نشده است؛ لیکن قضای آن را باید به جا آورد؛ [۳]
القواعد و الفوائد، ج۱، ص۱۹۴.
چنان که ترک رکن نماز ، حتی از روی فراموشی سبب بطلان نماز است.۲.۲ - در معاملاتارتکاب حرام ذاتی از روی فراموشی، گاه به دیگری تعلّق ندارد، مانند خوردن شراب یا غذای نجس از روی فراموشی؛ و گاهی به دیگری تعلّق پیدا می‌کند، مانند آنکه کسی مال دیگری را به گمان مال خود بودن بخورد. در صورت نخست حکمی بر ارتکاب حرام مترتّب نمی‌شود. لیکن در صورت دوم حکم وضعی یعنی ضمان ثابت است؛ هرچند حکم تکلیفی بر آن مترتب نمی‌شود. [۴]
القواعد و الفوائد، ج۱، ص۱۹۵.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۶۶۰، برگرفته از مقاله «حکم فراموشی». |